Rozmieszczenie

     Obecnie wilki bytują we wszystkich większych kompleksach leśnych centralnej i zachodniej i Polski: Puszczy Kampinoskiej, Puszczy Bolimowskiej, Lasach Spalskich, Puszczy Świętokrzyskiej, Puszczy Goleniowskiej, Wkrzańskiej i Puszczy Piaskowej (okolice Cedynii i Dębna), Lasach Gorzowskich, Lasach Koszalińskich, Lasach Wałeckich, Puszczy Bydgoskiej, Lasach Gostynińsko-Włocławskich, Borach Tucholskich, na Kaszubach i wybrzeżu Bałtyku, w Puszczy Drawskiej, Puszczy Noteckiej, Lasach Sarbskich, Puszczy Zielonce, Puszczy Rzepińskiej, Lasach Zielonogórskich, Puszczy Tarnowskiej, Borach Zasieckich, Borach Dolnośląskich, Borach Stobrawskich, Lasach Lublinieckich, lasach Rudzkich, i wielu innych mniejszych terenach leśnych. Wilki osiedlają się też stopniowo w Sudetach, zostały już przez nas potwierdzone w Izerach, w okolicach Mieroszowa i Broumowska, a także w Górach Stołowych.

Skład pokarmu

     Analiza setek odchodów wilków, zebranych w zachodniej Polsce wykazała, że tamtejsze wilki polują głównie na dzikie zwierzęta kopytne, które stanowią ponad 90% masy zjedzonego przez drapieżniki pokarmu. Wśród ofiar są głównie sarny, jelenie i dziki. Ciekawy jest udział bobra w wilczej diecie, zwłaszcza w Lasach Wałeckich i w Puszczy Drawskiej, gdzie dorosłe drapieżniki mają w pokarmie około 5% bobrów, a wilcze szczenięta aż 20%. Ponadto w odchodach wilków znaleziono m.in. resztki zajęcy, danieli, lisów i jenotów. Przypadki ataków na inwentarz oraz na daniele utrzymywane w hodowlach są w zachodniej i centralnej Polsce znacznie mniej częste niż na północnym-wschodzie i w Karpatach.

Siedliska

     W zachodniej Polsce, ze względu na długą historię gospodarki leśnej, opartej na niemieckich wzorcach, dominują monokultury sosnowe, o rzadkim podszycie, w których trudno znaleźć spokojne miejsca do wychowu młodych i ukrycia się. Niekorzystnym elementem jest ogromna antropopresja ze strony ludzi, którzy dzięki gęstej sieci dróg leśnych, o coraz lepszej nawierzchni, docierają do najdalszych zakątków nawet największych kompleksów leśnych. Dlatego też osiedlające się tu wilki na swoje ostoje wybierają czynne lub już nieużytkowane poligony wojskowe oraz rozległe uprawy leśne w lasach gospodarczych, gdzie dostęp ludzi jest utrudniony. Warunkiem koniecznym jest dostęp do wody. Piaszczysta gleba występująca w tych środowiskach umożliwia wilkom kopanie głębokich, bezpiecznych nor dla szczeniąt, a rosnące w dużym zagęszczeniu młode drzewa zapewniają dobrą osłonę. Liczne są tu również dzikie zwierzęta kopytne. Wszystko to sprzyja sukcesowi rozrodczemu wilków.

 Status ochronny

     Populacja wilka w zachodniej Polsce chroniona jest zgodnie z prawem krajowym. Badania naukowe potwierdziły, że ma ona odrębną strukturę genetyczną od populacji bałtyckiej i karpackiej. Razem z wilkami bytującymi w Niemczech, Czechach, krajach Beneluxu  określa się ją mianem centralno-europejskiej populacji wilka. Ma ona obecnie wg kryteriów IUCN status VU (Vulnerable – gatunek wysokiego ryzyzka, narażany na wyginięcie). Konieczność podejmowania działań dla jej ochrony została ujęta w tzw. Key actions for large carinivores in Europe zatwierdzonych przez Komisję Europejską. Pomimo widocznego w ostatnich latach wzrostu liczebności i zasięgu występowania, jest to populacja ciągle zbyt mała, by mogła przetrwać w izolacji w dłuższym okresie.

Zagrożenia

     Śmiertelność wilków w zachodniej Polsce jest znaczna. Jej przyczyny to m. in.: celowe nielegalne zabijanie wilków przez myśliwych, kłusownictwo nastawione na dzikie zwierzęta kopytne, którego ofiarami padają też wilki oraz częste wypadki na drogach. Rocznie w zachodniej Polsce ginie na drogach około 40-50 wilków. Wilki giną również od pasożytów i licznych chorób, a także na skutek konfliktów pomiędzy wilczymi grupami rodzinnymi. Są to jednak czynniki naturalne, w które nie należy ingerować.

Fragmentacja i utrata siedlisk bytowania. Bardzo istotne jest zachowanie łączności wewnątrz i pomiędzy poszczególnymi kompleksami leśnymi oraz drożności korytarzy ekologicznych łączących siedliska bytowania wilków oraz dzikich zwierząt kopytnych, które stanowią ich bazę pokarmową. Można to osiągnąć poprzez budowę odpowiednio skonstruowanych i zlokalizowanych przejść dla zwierząt na wszystkich nowobudowanych autostradach i drogach ekspresowych.  Nasze badania wykazały, że najlepiej spełniają tę funkcję górne przejścia dla zwierząt, a najsłabiej przejścia dolne.  Dla przetrwania lokalnych populacji wilków istotna jest też dostępność bezpiecznych miejsc do wychowu młodych, dostęp do wody, a także odpowiednio duża baza żerowa w postaci dzikich zwierząt kopytnych. Postępujące w ostatnich latach ocieplenie klimatu powoduje negatywne zmiany w lasach gdzie dominują monokultury sosnowe. Panująca wiosną susza ogranicza zasoby pokarmowe i dostęp do wody dla dzikich zwierząt kopytnych, wymuszając ich przemieszczanie się na obrzeża lasów i żerowanie na polach. Zwiększa się też w lasach zagęszczenie dużych, utwardzonych dróg leśnych, co ułatwia dostęp ludziom i towarzyszącym im psom, a także wszelkim pojazdom do najdalszych, dawniej niedostępnych ostoi. Ma to wpływ na użytkowanie przestrzeni przez wilki, możliwości spokojnego wychowu szczeniąt, znalezienia pokarmu, unikania spotkań z ludźmi. Dla przykładu zwiększona penetracja lasów w okresie grzybobrania powoduje wzrost śmiertelności zwierząt, w tym wilków na lokalnych drogach.

Perspektywy przetrwania populacji wilka w zachodniej Polsce

     Wszystko wskazuje na to, że wilk na stałe osiedlił się w Polsce Zachodniej i Centralnej. Jednak populacja ta jest pod znaczną antropopresją, z uwagi na gęstą sieć dróg leśnych i na dużą dostępność najbardziej odległych ostoi. Dużym problemem jest wzrastający ruch na drogach krajowych i wojewódzkich, co powoduje ogromną śmiertelność wilków podczas długodystansowych dyspersji i wędrówek w obrębie terytoriów. Poważnym problemem jest także transmisja pasożytów, chorób bakteryjnych i wirusowych od niezmiernie licznych w naszym kraju psów. Trzeba być tego świadomym, podejmując decyzje dotyczące statusu prawnego wilka i metod zarządzania jego populacją. Jedno jest pewne, jeśli chcemy zachować tego drapieżnika w ekosystemach leśnych naszego kraju, nie można powrócić do stylu gospodarowania jego populacją, jaki obowiązywał przed objęciem go ochroną. 

     Projekt monitoringu i ochrony wilka w Polsce Zachodniej, prowadzony przez Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”, finansowany jest przez EuroNatur.