Korytarze ekologiczne

Ze względu na ogromne wymagania przestrzenne dużych drapieżników, powierzchnie nawet największych lasów w Polsce są zbyt małe, by stanowić ostoję niezależnej, żywotnej, zróżnicowanej genetycznie populacji wilka, niedźwiedzia czy rysia. Dlatego populacje dużych drapieżników są w Polsce zbiorem niewielkich lokalnych populacji (tzw. subpopulacji) zasiedlających poszczególne kompleksy leśne, połączonym w całość poprzez korytarze ekologiczne. Przetrwanie tych gatunków zależy od sprawnej wymiany osobników (i genów) pomiędzy poszczególnymi subpopulacjami. Przerwanie korytarza może doprowadzić do zaniku lokalnej populacji, ponieważ tak małe zgrupowania (kilka – kilkadziesiąt osobników) są szczególnie wrażliwe na wszelkie naturalne czynniki śmiertelności (choroby, pasożyty, brak pokarmu), a także działania człowieka (np. kłusownictwo, śmierć na drogach, nieustanne niepokojenie). Jeśli większość korytarzy ekologicznych zostanie przerwana, katastrofa dotknie całą krajową populację wilka, rysia lub niedźwiedzia. Dlatego żeby chronić duże drapieżniki (lecz także wszystkie inne gatunki zwierząt naziemnych), trzeba bezwzględnie chronić ich szlaki wędrówek. W Polsce spójna sieć korytarzy ekologicznych została opracowana w 2006 roku na zlecenie Ministra Środowiska przez ówczesny Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży (obecnie Instytut Biologii Ssaków), we współpracy z naszym Stowarzyszeniem. Opracowanie nosi tytuł „Projekt korytarzy ekologicznych łączących europejską sieć obszarów Natura 2000”. W skład tej sieci wchodzą obszary, będące jej ogniwami (obszary przyrodniczo cenne, zarówno chronione prawnie jak i nie włączone do krajowego lub międzynarodowego systemu ochrony przyrody) oraz odcinki łączące poszczególne ogniwa. Zaprojektowana sieć korytarzy ekologicznych jest ważnym narzędziem umożliwiającym lokalizowanie obszarów konfliktowych i przeciwdziałanie negatywnym skutkom inwestycji o charakterze ciągłym, takim jak infrastruktura transportowa.

Ochrona łączności ekologicznej

Jedynym sposobem na utrzymanie łączności korytarzy i złagodzenie skutków rozwoju sieci komunikacyjnej jest budowa odpowiednio dużych i gęsto rozmieszczonych przejść dla zwierząt, przede wszystkim przejść górnych, które według badań okazują się najbardziej przydatne dla wszystkich ssaków naziemnych, a ich koszty przy zastosowaniu np. nowoczesnych konstrukcji z blach falistych, są niewiele wyższe od przejść dolnych – znacznie rzadziej wykorzystywanych przez zwierzęta.  Przejścia powinny być zlokalizowane w miejscach kolizji dróg z korytarzami ekologicznymi, lasami i obszarami polno-leśnymi.

Bardzo ważne jest też by duże przejścia górne były rozmieszczone na całym przebiegu korytarzy ekologicznych. Jest niedopuszczalne, by w obrębie konkretnego korytarza, na jednej przecinającej go autostradzie zbudowano odpowiednie przejścia, a kilkadziesiąt-kilkaset kilometrów dalej, na kolejnej drodze przecinającej ten korytarz, w ramach źle pojętej oszczędności, takich przejść nie budowano. W ten sposób nie tylko ostatecznie blokuje się korytarz ekologiczny, ale też zaprzepaszcza środki finansowe wydane na przejścia w innych miejscach.

Proces projektowania i budowy przejść wymaga monitoringu na poziomie krajowym. Ocena powinna dotyczyć prawidłowości rozmieszczenia i efektywności wybudowanych przejść w skali całego kraju, w odniesieniu do umożliwiania wędrówek zwierząt, przepływu genów oraz zachowania łączności ekologicznej pomiędzy poszczególnymi obszarami przyrodniczo cennymi, w szczególności terenami chronionymi (ostoje Natura 2000, parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty itd.).

Nasze Stowarzyszenie od 2003 r. uczestniczy w procesie opiniowania planów budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce. W oparciu o wyniki prowadzonych tropień, badania genetyczne i telemetryczne nad wilkami i rysiami, a także monitoring wykorzystania zbudowanych już przejść wskazujemy lokalizacje, wymiary i konstrukcje przejść dla dużych drapieżników i innych grup ssaków. Często wiąże się to z koniecznością prowadzenia burzliwych negocjacji z inwestorami. Dzięki naszym działaniom udało się zrealizować kilkaset przejść dla zwierząt w kraju.