Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie podała informację o liczebności dużych drapieżników. Oceniono, że w 2017 roku na obszarze administrowanym przez tą Dyrekcję żyło 635 wilków, 237 rysi i 219 niedźwiedzi. Leśnicy twierdzą, że nastąpił kolejny znaczący wzrost liczebności populacji wszystkich gatunków. Jako ilustracje przedstawiono stosowny wykres.
Faktycznie w całej Polsce liczebność wilków rośnie, jest to jednak głównie związane ze znacznym powiększeniem się zasięgu występowania gatunku od momentu objęcia go ochroną w 1998 roku (Nowak i in. 2016, 2017). Nasze badania wskazują też na wzrost liczebności i zasięgu populacji rysia w zachodnich Karpatach (Mysłajek i Nowak 2004), czego niestety nie da się powiedzieć o populacji nizinnej tego gatunku (Niedziałkowska i in. 2006, Nowak i in. 2013). Z kolei populacja niedźwiedzia wykazuje znacznie mniejszą dynamikę, choć gatunek ten pojawia się w nowych miejscach Karpat i Pogórza (Selva i in. 2011, Chapron i in. 2014).
Zupełnie inaczej ma się sprawa z lokalnymi ocenami liczebności dużych drapieżników przedstawianymi przez Administrację Lasów Państwowych. Szczególne kontrowersje wzbudzają co roku właśnie szacunki podawane przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krośnie. W naszej opinii są one bardzo mocno zawyżone.
Nigdzie na stronie internetowej RDLP w Krośnie nie zamieszczono opisu metodyki, przy użyciu której uzyskano tak wysokie liczby. W dziale Łowiectwo (link poniżej) znaleźliśmy pliki pdf Wieloletnich łowieckich planów hodowlanych na lata 2017/2027 dla 12 Łowieckich Rejonów Hodowlanych (ŁRH) na terenie lasów administrowanych przez RDLP w Krośnie. Ich analiza wskazuje, że przedstawione na wykresie wartości dla 2017 r. zostały wyliczone poprzez zsumowanie liczb wilków, rysi i niedźwiedzi wykazywanych przez myśliwych w 87 (wilk), 67 (ryś) i 31 (niedźwiedź) obwodach łowieckich spośród 182 obwodów, które obejmuje RDLP w Krośnie. Aby się przekonać, wystarczy otworzyć pliki pdf Wieloletnich planów hodowlanych, znaleźć Tabelę 6. Gatunki występujących drapieżników i ich szacunkowa liczebność i dodać liczby w kolumnach wilk, ryś i niedźwiedź. Całkowita suma z pdf idealnie zgadza się z liczbami na wykresie.
Średnia całkowita powierzchnia obwodu łowieckiego (włączając w to tereny zurbanizowane) w RDLP w Krośnie to 79,6 km2, a powierzchnia leśna obwodu to 27,7 km2. Nawet, gdyby uwzględnić wyłącznie powierzchnie obwodów w tych ŁRH, gdzie we wszystkich lub ponad połowie obwodów stwierdzano wilki, to wartości te wynosiłyby odpowiednio 77,3 km2 i 38 km2. Przyjmowanie obwodów łowieckich za jednostkę powierzchniową w inwentaryzacji wilków, rysi i niedźwiedzi było wielokrotnie krytykowane, ze względu na zbyt małą ich powierzchnię w porównaniu do wielkości terytoriów wilczych grup rodzinnych oraz areałów osobniczych rysi i niedźwiedzi (Okarma 1989, Śmietana i Wajda 1993, Nowak 1999). Dla przykładu w Bieszczadach Wschodnich terytoria 3 wilków z różnych grup rodzinnych miały wielkość 161, 271 oraz 276 km2 (Pirga i in. 2015), a w zachodnich Karpatach terytoria 4 grup średnio 120 km2 (Nowak i in. 2008). Areały osobnicze rysi w Karpatach wynosiły średnio 182 km2 dla samców i 157 km2 dla samic (Okarma i in. 2007), a niedźwiedzi od 128 km2 w Chorwacji do 1600 km2 w Szwecji (Selva i in. 2011). Zatem jeden obwód łowiecki to niewielki fragment terytorium watahy lub areału osobniczego rysi i niedźwiedzi. Dodawanie liczby drapieżników stwierdzanych w poszczególnych obwodach jest poważnym błędem metodycznym, prowadzący do kilkukrotnego zawyżania liczby drapieżników na całym objętym inwentaryzacją obszarze. Podobnie jest z nadleśnictwami, które też mają zbyt małą powierzchnię do tego celu. Z tej przyczyny koordynowana przez Instytut Biologii Ssaków PAN w latach 2000-2006 Ogólnopolska inwentaryzacja wilka i rysia w nadleśnictwach i parkach narodowych, w której realizację zaangażowana była też RDLP w Krośnie, zdefiniowała tzw. rejony inwentaryzacyjne obejmujące całe kompleksy leśne, a jako cel obrała sobie w pierwszej kolejności ocenę liczby grup rodzinnych wilków bytujących w obrębie tych rejonów, a nie liczby osobników. Tak obecnie jest oceniana populacja wilków w wielu krajach europejskich, np. w Niemczech, Francji czy w krajach skandynawskich.
Przy liczebnościach podawanych przez RDLP w Krośnie, zagęszczenia wilków w 2017 r. oscylowałyby pomiędzy 10 a 16 osobników na 100 km2 powierzchni ogólnej oraz pomiędzy 19 a 25 osobników na 100 km2 powierzchni leśnej w tych ŁRH, gdzie we wszystkich obwodach wykazywano wilki. Pomimo intensywnych badań, z użyciem nowoczesnych technik jak telemetria GPS/GSM oraz metod genetycznych, nigdzie na świecie nie stwierdzono tak wysokich zagęszczeń wilków. Zagęszczenia stwierdzane podczas badań naukowych w Bieszczadach wynosiły 3,1–6,2 wilków/100 km2 (Gula i in. 2008, Śmietana i Wajda 1997), a najnowsze wykazywane z Bieszczad w oparciu o telemetrię GPS/GSM to 3,3-3,8 km2 (Pirga i in. 2015). Jeśliby zagęszczenia wilków miały być tak duże jak to wynika z szacunków w RDLP w Krośnie, to biorąc pod uwagę biologię i ekologię gatunku oraz średnią wielkość terytoriów rodzinnych (Pirga i in. 2015), w Bieszczadach żyłyby watahy liczące od 24 do 60 wilków, co jest oczywistym absurdem. Zagęszczenia rysi (gatunku wybitnie leśnego) wahałyby się w RDLP w Krośnie od 8 do 12 osobników na 100 km2 powierzchni leśnej, co przewyższa znacznie zagęszczenia stwierdzane podczas badań telemetrycznych w Puszczy Białowieskiej (2,8 – 5,2 rysi razem z kociętami/100 km2, Jędrzejewski i in 1996).
Już podawane w 2013 r. przez RDLP w Krośnie liczebności dużych drapieżników obarczone były ogromnym błędem (raportowano wówczas 519 wilków, 262 rysie, 167 niedźwiedzi). Jak wynikało z naszych analiz średnie zagęszczenia w nadleśnictwach z których podawano obecność wilków wynosiło 13,8 wilka/100 km2 powierzchni ogólnej i 14,2 wilka/100 km2 powierzchni leśnej, a tam skąd wykazywano największe liczby wilków (Lesko i Rymanów) zagęszczenia byłyby astronomiczne, odpowiednio 28,1 wilka/100km2 i 25,6 wilka/100 km2. Podobnie duże przeszacowanie dotyczyło rysia i niedźwiedzia.
Szacunki RDLP w Krośnie są przekazywane do mediów i publicznej wiadomości, a następnie przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie do Głównego Urzędu Statystycznego. Składają się one, wraz z danymi z innych RDOŚ, na liczebności dużych drapieżników podawane co roku w Rocznikach Statystycznych „Środowisko” oraz „Leśnictwo”. To jedyne obecnie oficjalne źródło danych o wielkościach populacji tych gatunków chronionych w Polsce. Należałoby zadbać o to, by dane publikowane w tak kluczowych wydawnictwach jak Roczniki Statystyczne były gromadzone w sposób rzetelny, ujednoliconymi metodami, o ustalonych wysokich standardach jakości.
W jaki sposób należy szacować wielkość populacji wilka opisaliśmy w artykule:
Nowak S., Mysłajek R.W. 2019. Jak szacować wielkość populacji wilka w Polsce? Studia i Materiały CEPL w Rogowie 21 (59) 2: 24-37.
Literatura
Chapron G., Kaczensky P., Linnell J.D.C., von Arx M., Huber D., Andrén H., López-Bao J.V., Adamec M., Álvares F., Anders O., Balčiauskas L., Balys V., Bedő P., Bego F., Blanco J.C., Breitenmoser U., Brøseth H., Bufka L., Bunikyte R.,
Ciucci P., Dutsov A., Engleder T., Fuxjäger C., Groff C., Holmala K., Hoxha B., Iliopoulos Y., Ionescu O., Jeremić J., Jerina K., Kluth G., Knauer F., Kojola I., Kos I., Krofel M., Kubala J., Kunovac S., Kusak J., Kutal M., Liberg O., Majić A., Männil P., Manz R., Marboutin E., Marucco F., Melovski D., Mersini K., Mertzanis Y., Mysłajek R.W., Nowak S., Odden J., Ozolins J., Palomero G., Paunović M., Persson J., Potočnik H., Quenette P.-Y., Rauer G., Reinhardt I., Rigg R., Ryser A., Salvatori V., Skrbinšek T., Stojanov A., Swenson J.E., Szemethy L., Trajçe A., Tsingarska-Sedefcheva E., Váňa M., Veeroja R., Wabakken P., Wölfl M., Wölfl S., Zimmermann F., Zlatanova D., Boitani L. 2014. Recovery of large carnivores in Europe’s modern human-dominated landscapes. Science 346: 1517–1519.
Gula R. 2008. Wolf depradation on domestic animals in the Polish Carpathian Mountains. Journal of Wildlife Management 72: 283-289.
Jędrzejewski W., Jędrzejewska B., Okarma H., Schmidt K., Bunevich A.N., Miłkowski L. 1996. Population dynamics (1869-1994), demography, and home ranges of the lynx in Białowieża Primeval Forest (Poland and Belarus). Ecography 19: 122-138.
Mysłajek R. W., Nowak S. 2004. Ryś w beskidzkiej części województwa śląskiego. Przyroda Górnego Śląska 38: 10-11.
Niedziałkowska M., Jędrzejewski W., Mysłajek R. W., Nowak S., Jędrzejewska B., Schmidt K 2006. Environmental correlates of Eurasian lynx occurrence in Poland – Large scale census and GIS mapping. Biological Conservation 133: 63-69.
Nowak S. 1999. Nie taki wilk liczny, jak go szacują? Łowiec Polski 7: 22-23.
Nowak S., Mysłajek R.W. 2016. Wolf recovery and population dynamics in Western Poland, 2001-2012 Mammal Research 61: 83–98.
Nowak S., Mysłajek R. W., Jędrzejewska B. 2008. Density and demography of wolf Canis lupus population in the western-most part of the Polish Carpathian Mountains, 1996-2003. Folia zoologica 57: 392-402.
Nowak S., Kasprzak A., Mysłajek R.W., Tomczak P. 2013. Stwierdzenia rysia Lynx lynx w Puszczy Noteckiej. Przegląd Przyrodniczy 24 (4): 84-88.
Nowak S., Mysłajek R.W., Szewczyk M., Tomczak P., Borowik T., Jędrzejewska B. 2017. Sedentary but not dispersing wolves Canis lupus recolonizing western Poland (2001–2016) conform to the predictions of a habitat suitability model Diversity and Distributions 23: 1353–1364.
Okarma H. 1989. Distribution and numbers of wolves in Poland. Acta Theriologica 34: 497-503.
Okarma H., Śnieżko S., Śmietana W. 2007: Home ranges of Eurasian lynx Lynx lynx in the Polish Carpathian Mountains. Wildlife Biology 13: 481-487.
Pirga B., Wasiak P., Polakiewicz T. 2015. Informacja wstępna dotycząca telemetrii wilków na obszarze BdPN. Bieszczadzki Park Narodowy, Lutowiska.
Selva N., Zwijacz-Kozica T., Sergiel A., Olszańska A., Zięba F. 2011. Program ochrony niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos w Polsce - projekt. SGGW, Warszawa.
Śmietana W., Wajda J. 1997. Wolf number changes in Bieszczady National Park, Poland. Acta Theriologica 42: 241-252.
